Niech ten nieco barokowy tytuł przeniesie nas do przełomu XVI / XVII w. na Żmudź. Stanisław Radziwiłł obejmuje starostwo żmudzkie z siedzibą w Rosieniach i dziękując bratu za wsparcie, tak mi.in. pisze do Mikołaja Radziwiłła Sierotki : [...] Sprawa też moja z łaski miłego Pana Boga, a za miłościwą przyczyną i staraniem i sług Waszej Książęcej Mości wielką pracą, szczęśliwy efekt wzięła. Daj tak, Panie Boże, do końca. Niechajże Pan Bóg Waszym Książęcym Mościom mym Miłościwym Panom’’’ hojnie tę łaskę odpłaca a ja póki żyw zasługować winien (będę], i Sługam Waszej Książęcej Mości, a moim miłym towarzyszom wszem dobrym zadziaływać i nagradzać.

Na respons Waszej Książęcej Mości i radę oczekiwać będę, której we wszystkim słuchać chcę i one pókim żyw Waszej Książęcej Mości zasługować

Ucząc się różnych języków, atom był litewskiego zapomniał a teraz widzę, muszę znowu do szkoły, bo mi ten już, widzę, będzie, dali Bóg, potrzebny [...l.

Dan z Kroż dnia 25 Septembris anno Domini 1595

Waszej Książęcej Mości mego Miłościwego Pana najniższy brat i sługa

Stanisław Radziwiłł

BRacz., rkps 78, nr 142, k.379-379v.

 

To, co zaszło kilkanaście lat później w oddalonym o kilka kilometrów Szydłowie najlepiej opisuje tablica w Kaplicy Objawienia. Wczytjamy się w tekst w nieistniejącym już kresowym języku: ( komentarze w nawiasach – moje)

Šiluva (Szydłów) słynie z 1457 roku, ( a więc 44 lata po nawróceniu Żmudzi przez Jagiełłę i Witołda co dokonało się w pobliskich Worniach wówczas – największej pogańskiej świątyni, a późniejszej siedzibie biskupstwa misyjnego dla Żmudzi i Kurlandii ) kiedy pan Piotr Giedgaudas (Giedygołd) postawił kościół Szydłowski i ofiarował mu cudowny obraz Najświętszej Maryi Panny. ( wzorowany na Salus Populi Romani zakupił w Rzymie w czasie podróży dyplomatycznej w imieniu ks. Witołda). W połowie XVI w. na terenie Szydłowy rozpowszechnia się wyznanie kalwińskie. Jednak dopóki stała świątynia katolicka, do Szydłowy na obchody odpustowe przybywały tłumy wierzących z całej Litwy i nawet z Prusji, gdzie wyznanie kalwińskie było przyznaną państwową religią. Z tego niezadowoleni byli kalwinie. Doszło do konfliktu. W wyniku – zniszczony katolicki kościół. Ucalały dokumenty tej świątyni, cudowny obraz ( chyba pierwotny obraz nie ocalał, obecnie czci doznaje jego późniejsza kopia) i część przedmiotów kościelnych – wszystko to było włożone do żelaznej skrzynki i zakopano do ziemi. ( dokonał tego w roku 1569 ostatni proboszcz szydłowski ks. Jan Hołubko, aby po tym fakcie przejść na kalwinizm, żeby tylko on, również jego biskup Jerzy III Pietkiewicz h. Pomian. Jego następca bp Melchior Giedroyć doliczył się zaledwie 7 księży obejmując diecezję żmudzką w 1576 roku) . W roku 1591 pani Sofija Wnuczkienie ( Zofia Wnuczkowa Marszałkowa JKM-ci Ciwunowa Retowska) kupiła poliwarek Szydłowa i ofiarowała go kalwinom. (zapisując w akcie darowizny „ażeby to miejsce było od Rzymskiego bałwochwalstwa oczyszczone i ochędożone” i te pełne pychy i triumfalizmu słowa głupiej baby pozwoliły później ks. Kozakiewiczowi dowieść w sądach, że na terenie majątku był kiedyś kościół katolicki, ale nie ma przypadków...).

W roku 1608 ( jednak chyba w 1612 r – są rozbieżne wersje) w Szydłowie miało miejsce objawienie Najświętszej Maryi Panny ( o ile wiadomo, było to pierwsze objawienie w Europie) ( a na pewno pierwsze w historii, gdzie Maryja objawiła się innowiercom). Wśród pół niedaleko Szydłowy na ogromnym kamieniu przed pastuszkami zjawiła się płacząca panna z dzieckiem na ręcach. O tym powiadomiono mieszkańców miasteczka. Wkrótce na te pole przyszli kalwinie katechet Mikołaj Fiera i bakalaur Saliamon Grocyl.(Grazzi) Oni zapytali pannę, dlaczego ona płaczy. Ta odpowiedziała: „ Dawniej na tym miejscu czcili mego syna, a teraz tutaj orzą i sieją”. Rzekła i znikła. Kalwinie nie powierzyli w objawienie i utwierdzali, że to objawy nieczystej siły. Jednak jeden stary i prawie niewidzący rolnik zapewnił, że kiedyś na tym miejscu rzeczywiście stał kościół. Starzec pokazał Janu Kazakiewiczu ( ksiądz kanonik Jan Kozakiewicz Smółka inicjator odzyskania gruntów kościelnych w 10- letnim procesie sądowym ) nie tylko miejsce, gdzie raniej była świątynia katolicka, ale, i gdzie zakopana skrzynia. Przyprowadzony na to miejsce on odzyskał wzrok. W wykopanej skrzynie ( obecnie znajduje się w bokowej kopliczce kościoła) ( aktualnie skrzynia znajduje się w muzeum - domu pamięci JPII, ten przeszklony budynek na zdjęciach) znalezione dokumenty dali prawo katolikom w 1612 roku zacząć sądowy proces o zwrócenie kościelnych ziem. Proces wygrali i w 1622 roku ( 22 lipca 1622 r.) na odsądzonej ziemi wybudowali nieduży drewniany kościół. W roku 1669 między kalwinami a katolikami odnowił się spór o ziemi wokół miejsca objawienia Najświętszej Maryi. W czasie konfliktu kalwinie ranili katolickiego księdza i przestrzelili obraz św. Krzyża ( obecnie znajduje się w bokowej kopliczce kościoła). Za tę zbrodnię kalwinie musieli zapłacić ogromny pieniężny sztraf. Po tym wypadku kalwinie już na zawsze utracili władzę w Szydłowie. ( dobra od-kalwińskie nabył Billewicz za 12 tysięcy złotych)

W roku 1663 wiskup Aleksandras Sapiehas ( Sapieha) wybudował pierwszą koplicę. Ołtarz urządzono na kamieniu objawienia. W 1770 z Anglii przywieziono marmurową statułę Maryi z Dzieciątkiem i umieszczono na ołtarzu. Wierzące nazwali ją „ Zdrowie chorych” ( w koplicy kościelnej) ( chyba „Uzdrowienie chorych” ?). W roku 1818 wiskup Simonas Giedrautas (Giedroyć) na miejscu starej koplicy wybudował nową, większą, ale z powodu zbliżania się 300-letniego jubileuszu Objawienia postanowiono wybudować nową, wielką koplicę. Architekt Antoni Wiwulski ( m.in. autor Trzech Krzyży na Górze Trzykrzyskiej w Wilnie, kościoła Serca Jezusowego w Wilnie, Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie, popiersia Korwin-Milewskiego, był żołnierzem Samoobrony Wileńskiej bronił miasta przed wojskami sowieckimi, co doprowadziło do jego śmierci na skutek zapalenia płuc w styczniu 1919 roku, pochowany w Wilnie, na Rossie) rozpracował projekt i już 8 września 1912 roku prałat B…M…M… ( nieczytelne) poświęcił fundament nowej koplicy. W roku 1924 roboty byli ukończone. Cały czas wnętrze koplicy napiększano…… aż do roku 1993, gdy 7 września w wigilię odpustu modlił się tutaj Jan Paweł II.

Cytowana tablica w Kaplicy Objawienia oraz kamienna płyta wspominająca założyciela parafii są jedynymi oficjalnymi napisami w języku polskim. Oczywiście starożytne nagrobki na miejscowym cmentarzu wspominają Kontrymów, Puttkamerów, Billewiczów . Ten jest jednym z ostatnich . Tutaj mają w ogóle problem z językiem polskim. Tak wygląda wielojęzyczna tablica upamiętniająca wizytę Ojca Św. Jana Pawła II. A tak napis przy Świętych Schodach na terenie b. klasztoru Bernardynów w Cytowianach, założonym przez starostę żmudzkiego Wołłowicza. I to nie, żeby jedynymi turystami byli Niemcy i Rosjanie, a Polacy jakimiś kosmitami. W tymże kościele pobernardyńskim ufundowali ( odrestaurowali i wyposażyli) kaplicę św. Jana Pawła II posłowie PIS, zaopatrując ją w relikwie Świętego! Wreszcie tak wygląda podpis pod oryginalnym, sporządzonym pod nadzorem Św. Faustyny, a według wskazań Pana Jezusa - Obrazem Miłosierdzia Bożego w Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Wilnie. Po latach, w Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Płocku, nagabnięta przez mnie przemiła oprowadzająca nas siostra odpowiedziała że, owszem jeżdżą tam ( do Wilna), widzą i boleją.

Dzisiejszy Szydłów bardzo przypomina mazowieckie Dzierzgowo. Jedynymi współczesnymi akcentami są muzeum - dom pamięci JPII i centrum pielgrzymkowo – rekolekcyjne, gdzie nocowaliśmy. Imponująca jest oś widokowa będąca jednocześnie trasą pielgrzymkową od bazyliki do Kaplicy Objawień. Po drodze jest ołtarz polowy, pomnik JP II oraz pomnik figura NMP. Co ciekawe, została ona ustawiona w czasach największej rusyfikacji, gdy carskie władze planowały wybudować na wprost bazyliki prawosławną cerkiew. Miejscowy proboszcz wyprzedził ten ruch: Sprowadził z „samego” Petersburga ( a więc „koszerną”) figurę NMP i ustawił na placu na wprost kościoła, zajmując teren pod planowaną cerkiew. Nie ustrzegli się przed takim samym aktem barbarzyństwa mieszkańcy Cytowian, gdzie Rosjanie wystawili cerkiew dosłownie 100 m vis a vis wspomnianego kompleksu klasztornego Bernardynów. W czasie naszego kilkudniowego pobytu w centrum pielgrzymkowym odbywały się rodzinne rekolekcje. Przybyły do Szydowa rodziny z dziećmi z całej Litwy, a prowadził dominikanin z Francji ( była tłumaczka na litewski). Managerka usadziła nas przy stoliku śniadaniowym z rodziną, gdzie z panią rozmawialiśmy po angielsku, a z panem po rosyjsku. Zresztą z managerką negocjowałem mailowo dwujęzycznie po polsku i angielsku – ona odpowiadała po litewsku. Na żywo najlepiej wychodziło po rosyjsku.

Wracając do postawionego w tytule pytania, mając na uwadze, że językiem polskim posługiwały się sfery wyższe oraz że był to częściowo język urzędowy ( o czym wspomniał w liście Stanisław Radziwiłł) , a językiem ludu był – litewski ( i mniej - ruski), w konkluzji , uważam, ze Matka Boska zwróciła się do mieszkańców Szydłowa po litewsku. (*)

Na zakończenie zabytkowa pieśń z 1786 roku opisująca wydarzenia sprzed 174 lat. Należy dodać, że istnieje równoważna historyczna wersja po litewsku, ale pominąłem ze względu na objętość. Na życzenie udostępnię.

 

PIEŚŃ KOŚCIELNA O NAJŚWIĘTSZEJ PANNIE SZYDŁOWSKIEJ

przy Koronacji 1786 r. ułożona

Zawitaj Panno słynąca cudami,

Po całej Żmudzi siejąca łaskami,

I w Litwie równie doznana

Od kogo byłaś błagana.

W Szydłowskim Twoim cudownym obrazie

Zawsze proszącym w jak najcięższym razie

Otwierasz łask Twych skarbnice

Źródła wód żywych, krynice.

Gdy się Kalwińska sekta wkorzeniła

Tak katolicką wiarę wygubiła

Że tylko siedmiu zostało

Kapłanów w Żmudzi, tak mało !

Wtenczas i Szydłów w ręce ich zabrany

Przez lat ośmdziesiąt był już zapomniany,

Kościelne sprzęty, dworzyszcza

W swe obróciła Zborzyszcza.

Nikt go nie szuka, nikt go nie dochodzi,

Lecz gdy Ci Panno o twój honor chodzi,

Sposób podajesz szukania

I sławy Twojej zyskania.

Pasącym trzodą pasztuszkom wieśniaczkom

Ukazałaś się na skale prostaczkom,

Dziecię na ręku mająca

Hojne łzy z oczu lejąca.

Na taki widok zaraz pobieżeli

Do Kalwinistów mówiąc co widzieli;

Gdy z Predykantem przybyli.

Znaleźli jako mówili.

Ten spyta, Panno czemu lamentujesz ?

Odpowie : że łan siejesz, uprawujesz

Rolę, gdzie Syna chwalono

I moje Imię sławiono.

Zdumiały Kalwin swą kacerską wiarą,

Sądził ten widok być niejakąś marą,

I chciał zatłómić Twą chwałę

Przez argumenta nie trwałe.

W tem Boski instynkt nad mniemanie ludzi

Starca od stu lat niewisnego wzbudzi,

Ten Duchem Boskim stwierdzony

Prosi by tam był wiedziony.

A gdy do miejsca onego przychodzi

Wraz wzrok odbiera i skutkiem dowodzi,

Że tu był kościół wspaniały

Na wysławienie Twojej chwały

A darem Twoim będąc oświecony

Ogląda wszystkie położenia, strony;

Ksiądz Kozakiewicz tu pyta

Starca, ten mu jak z ksiąg czyta,

Oraz wiadomość sprawiedliwą czyni,

Że są w żelaznej zakopane skrzyni

W tym miejscu dawne fundusze

Jak wspomnieć mogę tak tuszę.

Znalazłszy zatem skrzynię z papierami

Uszczęśliwieni Twojemi darami,

Wzięli nadzieję żądz swoich

I wielki skutek łask Twoich.

Żeś twą świątnicę z podkacerskiej prasy

Wyrwać raczyła, która temi czasy

Słyniesz Cudami wielkiemi,

Z Nieba darami Twojemi.

Ślepy wzrok biorą, chromi ozdrowienie,

Za jedno tylko Twoje pozdrowienie,

Z Twojej obfitej szczodroty

Uśmierzasz wszelkie kłopoty.

I ja w mych zbrodniach będąc zanurzony

Do Ciebie wołam z łask ogołocony,

Otwórz łaskawe skarbnice

Uczyń mym złościom granice.

Stłumiłaś Lutrów, zniszczyłaś Kalwinów

Miejże w Opiece Twoich wiernych Synów

Którzy się k’ Tobie garniemy

Niech w Twojej łasce pomrzemy.

(*) Zofia Wnuczkowa Marszałkowa JKM-ci Ciwunowa Retowska wdowa po Marku Ławrynowiczu Wnuczko przerabiając nowo zakupiony majątek w Szydłowie na modłę kalwińską założyła szkółkę, gdzie nauczano po rusku! Tak więc nie wiem do końca.

Lokowanie produktu. W wędrówkach po zakamarkach Żmudzi towarzyszył nam przewodnik Tomasza Krzywickiego "Litwa" wyd. Rewasz zakupiony w Klinice Języka. Podobnie po " Wilnie i okolicach", autorstwa Józefa Kraszewskiego, również pochodzący od tandemu Rewasz-Klinika Języka.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

tagi: kalwini  żmudź  szydłowo  wiwulski 

	Sas
	15 grudnia 2024 07:16

8     567    8 zaloguj sie by polubić